برسی اتفاقات شب قدر در آیات و روایات
آثار و برکات شب قدر
برای این که بتوانیم از ماه پرفضیلت رمضان بهره کافی ببریم باید با آثار و برکات این ماه که میهمانی خداوند درآن قرار دارد آشنا بشویم در این فصل کوشیده شده است که به بعضی از این آثار و برکات اشاره شود.
بخشودگی گناهان:
امام کاظم (علیه السلام) می فرماید « هرکس درشب قدرغسل کند وآن شب را تا سپیده دم زنده بدارد از گناهانش بیرون می آید[26] و همچنین پیامبر خدا (صلَّ الله علیه وآله) میفرمایند « هر که در شب قدر از روی ایمان و برای پاداش الهی نماز بخواند، خداوند گناهان گذشته ی او را می آمرزد[27]
امام باقر (علیه السلام) فرمود: « هرکه احیاء کند شب قدررا ، گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستاره گان آسمان و سنگینی کوهها وکیل دریاها باشد.»[28]
به نقل از پیامبر اکرم(صلَّ الله علیه وآله) آمده است :«هر کس در شب قدر دو رکعت نماز بخواند؛در هر رکعت سوره ی فاتحة الکتاب را یک بار وسوره ی توحید را هفت بار و وقتی نماز را به پایان برد هفتاد بار استغفار کند،ازجای خودبرنمی خیزد مگر این که خداوند،او وپدرومادرش را می آمرزد و فرشتگانی را می گمارد تا سال آینده برای او اعمال نیک بنویسند و نیز فرشتگانی را به بهشتها گسیل می دارد تا برای او درخت کاشته و قصر ساخته و جویها جاری کنند وپیش از آنکه از دنیا برود اینها راببیند.[29]
در بند بودن شیطان:
در آیه «سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطلَعَ الفَجِر» در مفردات گفته کلمه ی «سلام»و«سلامت»به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است. پس جمله « سَلامٌ هِیَ » اشاره است به این که عنایت الهی تعلق گرفته است به این که رحمتش شامل آن بندگان بشود که به سوی او روی می آورند،ونیزبه این که در خصوص شب قدر باب نقمت وعذابش بسته می باشد به این معنا که عذابی جدید نفرستد. و لازمه ی این معنا آن است که طبعاً در آن شب کید شیطان ها هم مؤثر واقع نمی شود.[30]
یکی ازاعمال ماه رمضان ، سپاسگزاری ازخداوند نسبت به بند کردن شیطان ها و جلوگیری از تعرّض آنان به روزه داران درماه رمضان است و روایات بسیار روشن با تواترمعنوی که یکدیگر را تأیید می کنند در این باره وارد شده است.
«جابر» به نقل از امام باقر-علیه السلام- آورده است که رسول خدا –صلّی الله علیه وآله وسلّم- رو به مردم نمود و فرمود:«ای مسلمانان هنگامی که هلال ماه رمضان نمودارمی گردد،شیطانهای گردنکش به بند وزنجیرکشیده می شوند ودرهای بهشت ورحمت گشوده ودرهای جهنّم مسدودمی گردد وخداوند در وقت افطار هر روز افرادی را از آتش جهنم آزاد می کند…»
در حدیث دیگر از مولا علی بن ابی طالب- علیه السّلام - آمده است: « وقتی شب اول ماه رمضان فرا رسید رسول خدا –صلّی الله علیه و آله و سلّم- برخواست وپس از ستایش و مدح و ثنای الهی فرمود: ای مردم، خداوند،شرّ دشمنان شما،اعم از جنّیان و انسانها را عهده دار شده و به شما نوید اجابت داده و فرموده: «اُدعُونِی أَستَجِب لَکُم»[31]هان! اینک خداوند پاک ومتعالی بر هر شیطان گردنکش، هفت فرشته گمارده است وآزاد نخواهد بود تا اینکه ماه رمضان به سر آید.هان! درهای آسمان از شب اول تا شب آخر آن گشوده است دعا در آن مستجاب است و وقتی شب اول دهه ی آخر ماه رمضان فرا رسید، باز رسول خدا –صلّی الله علیه و آله و سلّم- برخاست و پس از ستایش و مدح وثنای الهی، درست مشابه سخنان گذشته را بیان فرمود و پس از آن به پا خاست و مهیّا شد و کمربند به کمر بست و ازمنزل خود بیرون آمد ودر مسجد اعتکاف نمود و تمام شب را احیا کرد. نیز آن حضرت در تمام شب های ماه رمضان بین نماز مغرب و عشا غسل می نمود.»[32]
پیامبر خدا صلَّی الله علیه وآله : شیطان در این شب بیرون نمی آید تا آن که سپیده اش تابان شود و در آن شب شیطان نمی تواند کسی را فلج یا دردمند سازد، یا فسادی برکسی وارد آورد.و در آن،جادوی هیچ جادوگری کارگر نمی شود.[33]
نزول رحمت:
« هِی حَتی مَطلَع الفَجر» این آخرین عبارت و آخرین فراز از سوره ی مبارکه قدر است . گویا بدین نکته اشاره دارد که نزول فرشتگان و روح القدس ، ارائه مقدرات و یا حتی تعیین مقدرات و تغییر و تبدیل آنها به دعای اهل ایمان نزول رحمت پروردگار و همه ی این امور ملکوتی از آغاز شب قدر و اذان مغرب شروع می شود و تا هنگام طلوع فجر، ادامه دارد. در این ساعات رحمت ، امنیت و برکات الهی در حال نزول است ولازم است افراد بشر و مؤمنان خود را درمعرض آن قرار دهند. از این رو در باره ی شب های قدر در روایات اسلامی مؤکداً سفارش به بیداری ،دعا و نیایش و درخواست عافیت و خیر از درگاه ربوبی شده است.
به نقل از پیامبر اکرم(صلَّ الله علیه وآله) آمده است :«هر کس در شب قدر دو رکعت نماز بخواند؛ در هر رکعت سوره ی فاتحة الکتاب را یک بار وسوره ی توحید را هفت بار و وقتی نماز را به پایان برد هفتاد بار استغفار کند ، ازجای خودبرنمی خیزد مگر این که خداون، او وپدرومادرش را می آمرزد و فرشتگانی را می گمارد تا سال آینده برای او اعمال نیک بنویسند و نیز فرشتگانی را به بهشتها گسیل می دارد تا برای او درخت کاشته و قصر ساخته و جویها جاری کنند وپیش از آنکه از دنیا برود اینها راببیند.[34]
برتر بودن شب قدر:
ومنظورازاین که شب قدرازهزارشب بهتراست به طوری که مفسرین تفسیرکرده اند بهتربودنش ازحیث فضیلت عبادت است،ومناسب باعرض قرآن هم همین معنااست؛چون همه عنایت قرآن دراین است که مردم را به سوی خدا نزدیک، وبه وسیله عبادت زنده کند،و زنده داری آن شب با عبادت بهتراست ازعبادت هزارشب.ممکن است همین معنا راازآیه سوم سوره دخان نیزاستفاده کرد،چون درآنجا شب قدررا پربرکت خوانده،و فرموده :«إنَّا أنزَلنَاهُ فِی لَیلَةٍ مُبَارِکَةٍ»[35]
در حدیثی آمده است که امام صادق(علیه السلام)فرمود:«درشبی که تمام اموراستواردرآن جدا می شود، تمام امور تا آن شب از سال آینده- اعّم از خیر و شرّو روزی و امور دیگر[یادستورهای الهی]و مرگ و زندگی _ فرود می آید و نام گروهی که به «مکّه» مشرّف خواهند شد،نوشته می شود. بنابراین هر کس نام او در آن سال نوشته شده باشد نمی تواند به«مکّه»نرود اگر چه نیازمند وبیمار باشد وهر کس نام او نوشته نشده باشد، نمی تواند به حجّ برود هر چند دارا و سالم باشد.»
آیا اگرپادشاهی،یکی ازشبهای سال را برای آزاد کردن برده ها ودادن عطایا وبرآوردن خواست ها انتخاب کند و إذن عامّ بدهد که هر کس چه حاضر باشد ویا غاعب،هر چه خواست بطلبدو با این حال، آیا عقل حکم میکند که انسان ازاین مجلس عامّ وشب مخصوص بخشش که تا سال آینده تکرار نخواهد نمی شود،جا بماند. با آن که دعوت شدگان به بخشش و اقبال و تفضّلی که او بذل می کند.نیازمند و از آن ناگزیرند.[36]
نتیجه:
خداوند در شب قدر امور یک سال را تقدر می کند ،چنان که قرآن در جای دیگر می فرماید:«فِیهَا یُفرَقُ کُلُّ أمرٍ حَکِم»[37] درآن شب هر امر مهمّی ،تعیین و تقدیر می شود بنابر این، شب قدر منحصر به شب نزول قرآن وعصر پیامبر نیست،بلکه در هر ماه رمضان ،شب قدری هست که امور سال آینده تا شب قدر بعدی ،اندازه گیری و مقدر شود.
بیدار بودن شب قدر و احیاء آن با دعا و نماز و قرآن مورد سفارش پیامبر و اهل بیت آن حضرت بوده است ودر میان سه شب، بر شب بیست و سوم تأکید بیشتری داشته اند. چنانچه شخصی از پیامبر پرسید: منزل ما از مدینه دور است،یک شب را معیّن کن تا به شهر بیایم. حضرت فرمود: شب بیست و سوّم به مدینه داخل شو.
رمز این که شب قدر مخفی است شاید آن باشد که مردم شبهای متعدّد را به عبادت بپردازند،کسانی که یک شبِ آنرا درک کردند مغرورنشوند وکسانی که آنرا درک نکردند،از باقی شبها مأیوس نشوند.
در روایات آمده است:«کار نیک در شب قدر،بهتر از کار نیک در هزار ماه بدون شب قدر است.
بار الهی توفیق به جای آوردن وظایف شب قدر و زیارت بیت الله الحرام
و شهادت در راه خودت را به ما عطا فرما.
.[1]ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.
[2] . امین الاسلام علی بن الحسن ، طبرسی ،مجمع البیان ،جلد 10،چاپ اول،قم،انتشارات نور وحی،1388،ص518
[3].محمد بن یعقوب کلینی .اصول کافی .مترجم مرحوم حاج سید جواد مصطفوی . ج 4. چاپ اول .انتشارات ولی عصر(عج). 1375.ص157
.[4]:محمد ، محمدی ری شهری ،مراقبات ماه رمضان ،ترجمه جواد محدّثی ، چاپ پنجم ،قم انتشارات دارالحدیث، 1385،ص 383
[5] .سوره بقره(2) آیه 185
[6]. عبد علی بن جمعه ی عروسی ،حویزی ،تفسیرنور الثقلین،مترجم حجج الاسلام هادی صلواتی و دیگران، ج پنجم، قم، انتشارات نوید اسلام قم،1390،ص 626 ح 60
[7] .همان ، ص 629
[8] .علامه شیخ محمد تقی، شوشتری، مواعظ، مترجم بهزاد جعفری،چاپ ششم ، نشر جعفری راد ، 1388 ، ص 248-249
[9].محمد .محمدی ری شهری.همان کتاب، ص413
[10] .رضی الدین ابوالقاسم علی ابن موسی ،معروف به سیدابن طاووس. اقبال الأعمال. مترجم محمد روحی. ج اول. چاپ نهم. انتشارات سماء قلم. 1389. ص484
[11] .همان ،ص 488-489
[12].مرحوشیخ عباس،قمی،کلیات مفاتیح الجنان،چاپ چهارم، انتشارات نبوغ قم،1380 ، ص 400
[13].محمدبن یعقوب ،کلینی، اصول کافی.مترجم.مرحوم حاج سید جواد مصطفوی.ج4.انتشارات ولی عصر(عج).1375.ص156
[14].رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی،معروف به سید ابن طاووس،اقبال الأعمال ،چاپ نهم ،ترجمه محمد روحی،ج اول،ناشرسماءقلم،1389 ، ص509
[15].همان ، ص539
[16].محمد،محمدی ری شهری،همان کتاب، ص 415-417.
[17].مرحوم حاج شیخ عباس ، قمی ، همان کتاب ، ص 414
[18].رضی الدین ابولقاسم علی بن موسی،معروف به سیدابن طاووس ،همان کتاب ،ص539-540
[19]. رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی،معروف به سید ابن طاووس،همان کتاب ،ص549
[20] . ،همان ، ص 551-554
[21] . مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد، ملکی تبریزی(ره)، المراقبات ،ترجمه ابراهیم محدث،چاپ سیزدهم ،قم نشر اخلاق،1375،ص295
[22]. حجة الاسلام سید حسین،شیخ الاسلامی ،ارزش واهمیّت ماه مبارک رمضان ، چاپ چهارم ،انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه ی علمیه قم،1379، ص 216-217
[23]. حجة الاسلام سید حسن، شیخ الإسلامی ، همان کتاب ، ص 218
[24] .عبد علی بن جمعه،عروسی حویزی،همان کتاب،ص 626 ح59
[25] .همان، ص637 ح104
[26] .محمد،محمدی ری شهری،همان کتاب ،ص397
[27] .همان،ص 407
[28] .علّامه شیخ محمدتقی، شیخ شوشتری، همان کتاب،ص 254
[29] .رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی، معروف به سید ابن طاووس،همان کتاب، ص488
[30] . سیدمحمدحسین،طباطبایی،تفسیرالمیزان،ترجمه سید محمدباقرموسوی همدانی،جلد20،ناشرمحمدی،1364،ص564
[31].سوره ی غافر(40) ،آیه ی60، مرا بخوانید تا دعای شمارا اجابت کنم.
[32].رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی، معروف به سید ابن طاووس، همان،ص 70-71
[33] .محمد، محمدی ری شهری، همان کتاب، ص361
[34] .رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی، معروف به سید ابن طاووس،همان کتاب، ص488
[35] .سید محمد حسین،طباطبایی،همان کتاب ، ص 563
[36] .رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی، معروف به سید ابن طاووس،همان کتاب،ص 484-485
[37] .سوره ی دخان (44) آیه ی4
