برسی اتفاقات شب قدر در آیات و روایات
اعمال شب قدر
خداوند سبحان در ماه پر فضیلت رمضان مهمانی ویژهای را برای تربیت روح ترتیب داده است ،به گونه ای که می تواند در حیات معنوی انسان تحوّلی پدید آورد که او را به سعادت ابدی برساند.و کامیابی همیشگی را برایش تضمین کند. برای رسیدن به این تحوّل و سعادت ابدی اعمالی لازم است که عبارت است از:
اعمال شب نوزدهم:
اعمال مخصوص شب نوزدهم عبارت است از:
غسل
نمازهای مستحبی اضافی ودعاهای آن ها
صد مرتبه استغفار
باز کردن قرآن وخواندن دعای آن
دعاهای مخصوص این شب
روایت شده است که شب نوزدهم ماه رمضان ، صد بار استغفار می شود و صد بار قاتل مولای ما علی(علیه السلام) ، لعنت می شود.
ودر آن شب گروه حاجیان نوشته(معین) می شود .درهمان شب، مولایمان امیرمؤمنان، علی بن ابی طالب (علیه السلام)،ضربتی خوردکه درپیِ آن به شهادت رسید.ودرآن شب،غسل هست…و در آن شب، صد رکعت تمام از هزار رکعت خوانده می شود.
ودر آن شب، مستحب است : بسیاراستغفار کردن، صلوات فرستان بر پیامبر خدا محمد بن عبد - -اللّه (صَلِّی اللّهُ عَلیهِ والهِ) ، دعا ونیایش به درگاه خدای متعال برای تجدید عذاب ستمگرانِ به دودمانِ پیامبر(صَلَّی الله عَلیهِ والهِ) از سایرمردم ، وبسیار لعنت کردن برقاتل امیر مؤمنان (علیه السلام). وآن، شبی است که اندوه اهل ایمان ، تجدید می شود.[9]
در روایات است که «عبدالله بن سنان می گوید : از امام صادق (علیه السلام) در باره ی نیمه ی شعبان پرسیدم . فرمود : « چیزی در این باره نزد من نیست ، لیکن در شب نوزدهم ماه رمضان روزی ها تقسیم می شوند. و سرآمد عمرانسان ها نوشته می شود . و پروانه و گذرنامه ی رفتن حاجیان به مکّه مشخص می گردد و خداوند –عزوجلّ- بربنده گانش مشرف گردیده وهر کس را که بخواهد بجزکسی که مست کننده می خورد ، و در شب بیست و سوم تمام اموراستوارجدا می شود . سپس به کسی داده می شود و سرنوشت حتمی هر چیز مقّدر می گردد.» عرض کردم : «به چه کسی» فرمود:« به امام شما ؛ وگرنه اطلاعی از آن نداشت.»[10]
به نقل از پیامبراکرم(صلَّ الله علیه وآله) آمده است:«حضرت موسی به پیشگاه خداوند عرض کرد:معبودا، قرب و نزدیکی تورا می خواهم خداوند فرمود : قرب من برای کسی است که شب قدر را بیدار بماند. عرض کرد معبودا،رحمتت را میخواهم.فرمود:رحمت من برای کسی است که شب قدربه بیچاره گان مهربانی کند. عرض کرد معبودا گذر از پل صراط را می خواهم فرمود : این برای کسی است که در شب قدر صدقه بدهد عرض کرد : معبودا می خواهم از درختان و میوه های بهشتی برخوردار گردم. فرمود:این برای کسی است که در شب قدر [حداقل]یک بار تسبیح بگوید. عرض کرد معبودا نجات از آتش جهنم را می خواهم. فرمود:ایت برای کسی است که در شب قدر استغفار کند.عرض کرد معبودا ، خوشنودی تو را می خواهم. فرمود:این برای کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند.[11]
اعمال شب بیست و یکم:
فضیلت شب بیست و سوم زیادتر از شب نوزدهم است، وباید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز هفت قل هوالله وقرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز ودعای جوشن کبیر وغیرآن در این شب انجام داد. و در روایت تأکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سوم ،و آنکه شب قدر یکی از این دو شب است.[12]
درباره شب بیست ویکم ماه رمضان احادیثی مبنی بر ترجیح آن بر شب نوزدهم و این که برای رسیدن به مقصود نزدیک تراز شب نوزدهم است ، وارد شده است . از جمله «حمران» می گوید:از امام صادق(علیه السلام)درباره ی شب قدر پرسیدم فرمود:شب قدر در شب بیست و یکم و سوم است.[13]
درحدیث دیگر«عبداالواحدبن مختارانصاری»می گوید: «به امام باقر(علیه السلام)عرض کردم:درباره ی شب قدربه من خبر بده. فرمود:«آنرا در شب بیست ویکم وشب بیست وسوم بجوی» عرض کردم:«یکی را مشخصاً بیان فرمایید.» فرمود:«چه اشکالی دارد که دو شب در انجام عبادت بکوشی؟![14]
در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) آمده است : «غسل شب بیست ویکم ماه رمضان سنت و مستحب است.»
از دیگر اعمال شب بیست ویکم، صد یاصد وسی رکعت نافله ی ماه رمضان و دعاهای بعد از آن است هشت رکعت را بین نماز مغرب عشا و نودو نه رکعت را بعد از عشا .[15]
معراج پیامبر خدا،در شب بیست و یکم این ماه بود ودر چنین شبی ،خداوند عیسی بن مریم(علیهم السلام) را بالا برد و در چنین شبی،جانشین او یوشیع بن نون در گذشت و در چنین شبی رحلت امیرالمؤمنین علیه السلام در سال جهل هجری در شصت وسه سالگی اتّفاق افتاد.
واین شبی است که اندوهای خاندان محمدصل الله علیه واله وپیروانش تجدید می شود. غسل در آن و نماز صد رکعت ،مثل غسل و نماز شب نوزدهم است.و مستحب است بسیار صلوات فرستادن بر محمد و خاندان محمدصل الله علیه واله و تلاش درنفرین کردن بر ستمگرانِ برآنان و پیوسته لعنت کردن بر قاتلان امیرمؤمنان علی علیه السلام و بر هرکه راه را هموار کرد و سبب آن شهادت شد و بر مردمی که آن را برگزیدند وراضی به آن شدند.[16]
حضرت باقر علیه السلام در شب بیست و یکم و بیست و سوم دعا میخواند تا نیمه ی شب و بعد از آن شروع مینمود به نماز خواندن ، و بدانید که در هر شب از شبهای دهه ی آخر رمضان غسل مستحب است ، و روایت شده است که حضرت رسول صلّی الله علیه و آله درهر شب این دهه غسل میکرد. و اعتکاف
در این دهه مستحب است و فضیلت بسیار دارد. وروایت شده که مقابل دو حجّ و دو عمره است.[17]
اعمال شب بیست و سوم:
احادیث وارده صراحت در این معنا دارد که شب بیست و سوم ماه رمضان ، به روشنی ووضوح شب قدر است. از جمله «سفیان بن سمط» می گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم:«به صورت
مشخص شب قدر را برای من بیان بفرمایید.»فرمود «شب بیست و سوم ».
درروایت دیگرازپیامبراکرم(صلی الله علیه واله)آمده است«شب قدر،شب بیست وسه ی ماه رمضان است» نیزدر حدیث دیگر امام باقر(علیه السلام) فرمود:«شخصی به نام جهَنّی» به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه واله)رسید و خطاب به ایشان فرمود: من شتران و گوسفندان و غلام هایی دارم [و نمی توانم به شهر مدینه بیایم ودر نماز شرکت کنم] ،لذا دوست دارم یک شب از ماه رمضان را معین بفرمائید که در آن شب در نماز شما حاضر شوم.ایشان او را به نزدیک خود فرا خواند و در گوش او چیزی گفت.از آن پس، وقتی شب بیست وسه ماه رمضان فرا می رسید، «جهَنّی»، شتران وگوسفندان و خانواده و فرزندان و
غلام های خود راوارد «مدینه »می کرد وآن شب را در شهرمی ماند وقتی صبح می شد، گوسفندانش را به مکان اول بیرون می برد»
اعمال مخصوص شب بیست وسوم عبارتند از:
1.غسل،که باچندین سند نقل شده است که«بریدبن معاویه» می گوید:«امام صادق(علیه السلام)را دیدم که در شب بیست وسوم ماه رمضان دو بار غسل نمود؛یک بار در او شب وبار دیگر آخر شلب.»
2.صد یاصدوده رکعت نماز همراه با دعاهای آن.
3.گشودن قرآن و دعای آن شب.
4.دعاهای مخصوص شب بیست وسه.[18]
5.زیارت امام حسین (علیه السلام)
6.خواندن سوره ی عنکبوت،روم و دخان
7. خواندن هزاربار سوره قدر
8. دعا برای امام زمان
یکی از اعمال شب بیست وسوم،قرائت دو سوره ی «عنکبوت» و«روم» است . با چندین سند از امام صادق(علیه السلام)نقل شده است:«هرکس دو سوره ی عنکبوت و روم را در شب بیست وسوم بخواند به خدا سوگند از اهل بهشت خواهد بودو من در این سوگند هرگز کلمه ی«إن شاءَالله»را قید نمی کنم و بیمی ندارم که خداوند متعال براین سوگندم، گناهی بر من بنویسد. این دو سوره جایگاه ویژه ای نزد
خداوند متعال دارند.»از اعمال افزون در شب بیست وسه، خواندن سوره ی دخان در آن شب ودر هر شب است.یکی دیگر از اعمال این شب، قرائت هزار مرتبه سوره ی«إنّاأَنزَلنهُ في لَیلَةِ القَدر»است.[19]
یکی دیگرازاعمال مخصوص شب بیست وسوم ماه رمضان زیارت امام حسین-صلوات الله علیه- است حضرت جواد-علیه السّلام- در ضمن حدیثی فرمود:«هرکس در شب بیست و سوم ماه رمضان به زیارت امام حسین برود – و این شب همان شبی است که امید می رود شب قدر باشد،و تمام امور استوار در آن جدا شوند- روح 124000 فرشته و پیامبربا او دست دهند در حالی که همگی از خدا برای زیارت امام حسین علیه السلام در این شب اجازه گرفته اند.»
همچنین درروایتی آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند:«وقتی شب قدر فرا می رسد وخداوند عزّوجلّ تمام امور استوار را جدا و مقدّرمی کند،منادی از آسمان هفتم ازوسط عرش صدا برمی آورد خداوند عزّ وجلّ هر کس را که برای زیارت امام حسین علیه السلام بیاید آمرزید.»
امام باقر(علیه السلام) فرمود:هر کسی شب بیست و سوم ماه رمضان را احیاء نموده و صد رکعت نماز در آن بخواند ، خداوند روزی اورا در دنیا گسترده نموده واز شرّدشمنانش کفایت می کند ونیزاو رااز غرق شدن ومنهدم شدن خانه وفروریختن سقف آن برسر او و به سرقت رفتن کالایش واز شرّدرندگان به پناه خود درمی آورد وبیم دو فرشته ی نَکیر ومُنکَررا از او باز می دارد و در حالی که نوراوبرای جمعیت می درخشد از قبربیرون می آید و نامه ی اعمالش به دست راستش داده شده و برای او دوری از آتش جهنَّم و گذشتن از پل صراط و ایمنی از عذاب نوشته و مقرّر می شود وبدون حسابرسی وارد بهشت می شود و در آنجا از همدمان پیامبران و صدّیقان و گواهان و شایستگان می گردد .[20]
مراتب شب قدر:
از بعضی روایات بر می آید که شب قدر مراتبی دارد.و شب قدری که در قرآن آمده است،شب قدری است که آخرین مراحل مشیّت الهی در آن صورت گرفته وپس از آن تغییر و تبدیلی انجام نمی شود.و نیزازبعضی روایات بر می آید که شب نیمه شعبان و نوزدهم وبیست ویکم و بیست وسوّم ماه رمضان
از شب های قدر بوده و شب آخرین برترین آنهاست که شب« جهنّی » نامیده می شود. و همین شب است که مقدرات در آن تغییر نمی کند و به احتمال قوی شب بیست و هفتم ماه رمضان نیز از شبهای قدر است. وکسی که می خواهد احتیاط کند باید در تمام این پنج شب اعمال قدر را انجام دهد.[21]
احیای هر سه شب:
ممکن است کسی بپرسد:بعد از این که نوددرصد احتمال دارد شب قدردر شب بیست وسوم باشد،آیا احیای همان شب مستحب خواهد بود یا آنکه احیای هر سه شب مستحب است؟
پاسخ این پرسش این است که : اول به طور قطع ثابت نیست که لیلة القدرشب بیست وسوم است، احتمال شبهای دیگر هم می رود گر چه یک درصد باشد؛بنابراین اگر کسی بخواهد یقیناً ان شب را درک کند باید هر سه شب را احیا بدارد. ثانیاً از روایات ، احیای هر سه شب استفاده می گردد.
زراره می گوید:امام صادقعلیه السلامفرمود:قرآن را در سه شب ازماه رمضان بر گیر وآن را بازکرده، وجلوی رویت قرار بده، و بگو«الّهُمَّ إنی اسألُکَ بِکِتَابِکَ المنزل…»
شیخ صدوق میگوید: امام صادق علیه السلام فرمود:« در شب نوزدهم از ماه رمضان ، وبیست ویکم وبیست وسوم غسل نما ، ودر احیای آن کوشش کرده ، ومتذکر شو که امید می رود لیلة القدر در شب بیست و یکم وبیست وسوم باشد.
از یکی ازبزرگان سؤال شده بود که:چرا شب قدرمخفی است تا درنتیجه هرسه شب را احیا دارند؟
در جواب گفته بود :به جهت لطف واحسان از خدا نسبت به بندگان، اعتماد نکردن بر اعمال خویش، وفراهم کردن توشه در این سه شب برای روز بازگشت.[22]
دائمی بودن شب قدر:
ممکن است بعضی خیال کنند شب قدر اختصاص به زمان رسول گرامی اسلام و زمان نزول قرآن داشته ودیگر بعد از آن ،شب قدری نیست.جواب چنین خیالی این است که:اولاً باید توجه کرد که جعل ووضع لیلة القدر برای این بود که رسول خدا(صلّی الله علیه وآله)ازحکومت بعدی بنی امیه محزون ومغموم
گشته بود، خداوند تبارک و تعالی شب قدر را که بهتر از هزارماه حکومت آنهاست، برای رسول خدا قرارداد.ثانیاً: شب قدر،شب اندازه گیری است؛یعنی هر چه در سال آینده ازحوادث و وقایع اتفاق بیفتد از طرف پروردگار تقدیرخواهد گرددوبه اطلاع ولی امرخواهد رسید.ثالثاً:عبادات خدا مقطعی نیست؛
مثلاً نماز یک مدتی باشد و بعد از مدتی برداشته شود ،روزه مدتی باشد و بعد از چندی برداشته شود. بلکه جعل قانون اقتضای همیشگی را دارد مگرازجانب حضرت حقّ به موقّت بودن آن تصریح شود. احیای لیلة القدرهم یکی ازهمان امورعبادی است که همیشگی و جاوید است؛چنان که از روایت بعدی هم استفاده می شود.رابعاً:روایات بسیاری وارد شده که«شب قدردردهه ی آخرماه رمضان میباشد».
داوود ابن فرقد می گوید:«مردی ازامام صادق (علیه السلام) پرسید که :به من خبر بده آیا لیلة القدرفقط یک شب بوده یادر هر سال هست ؟ حضرت فرمود: اگر شب قدر برداشته شود قرآن برداشته خواهد شد.» از این روایت استفاده می شود که قرآن و شب قدر ملازم بوده و از یکدیگر جدا نخواهند شد؛ بنابراین همان طور که قرآن همیشگی است شب قدر هم همیشه می باشد.[23]
با وجودی که شب قدراصالتاًهمان سال اول نزول قرآن بوده است ولی قرآن کریم میفرماید:(تَنزِیلُ المَلائِکَةُ وَالرُوح) فعل مضارع تکرار واستمرار را میرساند یعنی شب قدر منحصردر آن شب نیست، بلکه با تکرار سنوات آن شب هم مکرر می شود. روایات وعملکرد معصومین نیز بر این نکته تأکید دارند که هر سال در همان نزول قرآن ، شب قدری تکرار میشود .[24] و فرشتگان و روح درآن نازل مشوند .[25] پس در هر سال قمری ، در ماه رمضان شب قدری هست با این تفاوت که در آن شب دیگر قرآن نازل نمی شود. بلکه تنها فرشته وروح فرود می آیند ،و رحمت الهی را بر شب فرود می آورند ولی چگونگی آن به درستی و روشنی معلوم نیست.
